Filip Springer, czyli wanna z kolumnadą

Po ciemnych galeriach hula wiatr, zimą są oblodzone. Każdy każdemu może zajrzeć w okno. Idealne warunki dla złodziei, więc mieszkańcy wszędzie powstawiali kraty. Rozczarowałeś się? 

- Nie, bo nie spodziewałem się, że będzie tam różowo. Wiedziałem, że projekt Hansenów został zepsuty przez wykonawców. Nie przystępowałem też do pisania hagiografii, choć uwielbiam Hansenów. Podoba mi się ich donkiszoteria, co nie znaczy, że nie widzę mankamentów tej architektury. Oskar Hansen często nie chciał się przyznać do swoich projektów, zachowywał się jak zaślepiony dogmatyk. To było rozczarowujące, ale dodawało mu ludzkiego wymiaru.

Jeśli coś mnie na Przyczółku rozczarowało, to ludzie. Hansen marzył, że będą coraz lepiej wykształceni, coraz bardziej wrażliwi i że z myślą o otoczeniu będą sami aranżować tę otwartą ramę - jego architekturę. Chciałbym mieszkać wśród takich ludzi, ale na Przyczółku ich nie spotkałem, zobaczyłem za to nasze przywary.

Hansen był wizjonerem, miał propozycje pracy na Zachodzie. Jako socjalista zdecydował się zostać w Polsce. Niewiele po sobie zostawił, a jego architektura znika na naszych oczach. 

- Poza Przyczółkiem stoi jeszcze blok Hansenów na Rakowcu, osiedle Słowackiego wLublinie i ich dom w Szuminie. Tych budynków raczej nikt nie rozbierze, ale znika zawarta w nich idea Hansenów. Na Rakowcu budynek ocieplono styropianem i przez to zakryto. Na Osiedlu Słowackiego Hansenowie zaprojektowali ścieżki tak, jak przebiegają ludzkie szlaki. Spółdzielnia zmieniła je, teraz drogi są pod kątem prostym, a ludzie idą na skos przez trawnik. Dobudowany na osiedlu kościół burzy założenia Hansenów. Najstraszniejsze rzeczy dzieją się jednak na Przyczółku. W styczniu ubiegłego roku zdemontowano kraty na galeriach, można było nimi obejść cały budynek. Forma Otwarta wróciła, ale tylko na parę miesięcy. Teraz tę komunikację zrujnowało zamontowanie domofonów, nie można już chodzić wszystkimi klatkami. Pojawił się pomysł ogrodzenia Przyczółka płotem, co byłoby gigantycznym bluźnierstwem wobec idei osiedla. Zaplanowane przez Hansenów tereny zielone, gdzie można było odpocząć, poleżeć na trawie nad wodą, zostały zabudowane przez deweloperów.

Pisałeś "Zaczyn", by ocalić Hansenów od zapomnienia? 

- Tak. To jedyna książka, przy której mogę przypisać sobie jakąkolwiek inną intencję niż zaspokojenie własnej ciekawości. Cieszę się z nominacji do Nagrody im. Kapuścińskiego, bo więcej osób usłyszy o Hansenach. Udało mi się sprawić, że mówi się o ich ideach, że są one w obiegu. Im na tym zależało.

Zacząłeś pracować nad książką po śmierci Oskara. Gdybyś mógł z nim porozmawiać, odpowiedziałby ci na dręczące pytania, a książka by nie powstała? 

- Zostawił po sobie tak wiele tekstów i wywiadów, że znalazłem tam wszystkie odpowiedzi. Wszystkie niewygodne pytania zadał mu w genialnym wywiadzie Czesław Bielecki. A książka powstałaby i tak.

To z Zofią rozmawiałeś, zmarła tuż przed wydaniem "Zaczynu". Ale piszesz głównie o Oskarze. Ona znalazła się niemal tylko w podtytule książki. Czemu? 

- To częsty zarzut wobec tej książki - że jest opowieścią o Oskarze i jego żonie Zofii. Wszystkie dziennikarki mi to mówią. Nie jestem antyfeministą i nie uważam, że miejsce kobiet jest w kuchni. Zofia sama usuwała się w cień, przez lata udzieliła tylko dwóch wywiadów, jednego wspólnie z Oskarem. To nie on ją spychał w cień, sama tego chciała. Mieli taki podział obowiązków, że ona wykonywała mrówczą pracę, robiła rysunki techniczne, a on publicznie prezentował ich idee. Zofia powiedziała: "Wymyślaliśmy to razem, ale ja nigdy nie miałabym śmiałości powiedzieć tego głośno". Uznałem, że skoro nie jest to biografia, ale reportaż o idei, to nie mam powodu, by zaburzać ustalone między nimi role. Poza tym Hansen był Skandynawem, tamtejsze myślenie o przestrzeni i ludziach jest bardzo ważne dla tej architektury, więc opisałem jego życie od kołyski. Życiorys Zofii jest mniej rozbudowany, bo kiedy pytałem ją o dzieciństwo, liceum, nie rozumiała, po co mi to. Była ucieleśnieniem idei, że architekt jest nieważny, pełni funkcję usługową dla ludzi.

Starałem się ograniczać kontakty z Zofią do minimum. Denerwowała się przed każdą rozmową z dziennikarzem, również ze mną. Była w takim wieku, że te rozmowy jej nie służyły.

A ty? Lubisz rozmawiać z ludźmi? Dlaczego zostałeś reporterem od przestrzeni i budynków? 

- Choć robię dużo wywiadów do książek, rozmowa nie jest moim ulubionym sposobem zdobywania informacji. Przestrzeń, architektura to tematy, które mnie interesują, które rodzą moje pytania. Jestem świadomy swoich ograniczeń. Nie uważam się zresztą za dziennikarza, bo dziennikarstwo ma intencję zmiany.

Nie wierzysz w interwencyjną rolę reportażu? 

- Nie mam takiej potrzeby, by moje książki zmieniały rzeczywistość. Książki są narzędziem finansowania mojej ciekawości. Po prostu wyjaśniam sobie świat za pomocą reportażu. Zaczynam w bibliotece i siedzę tam po dziesięć godzin dziennie. To moja ulubiona część pracy. Gdyby dało się pisać reportaże bez rozmów z ludźmi, tak bym robił. Potem przeprowadzam wywiady, jestem w nich raczej słaby. Trzeba wtedy dużo udawać, być miłym, nawet jeśli ktoś cię irytuje albo okłamuje. Dużo się jeździ, długo spisuje, to męczące. Kiedy czuję, że mam cały materiał, obkładam się papierami i zaczynam pisać. Wypluwam z siebie tekst, idzie mi to dość sprawnie. Najfajniejszy jest moment, kiedy wszystkie klocki, które nosiłem w głowie, zaczynają do siebie pasować, metafizyczne uczucie. Kiedy piszę, nie myślę o czytelniku. Choć mam nadzieję, że są inni ludzie, którym do głowy przychodzą podobne pytania i będę mógł dać im na nie odpowiedź.