Spacer oliwski: Ani kuźni, ani żaby

Od Glettkau do Jelitkowa

Ponieważ pierwsze, pojawiające się w XIII wieku, informacje pisane o Jelitkowie są niejednoznaczne i niepewne, opowieść o dziejach tej dzielnicy Gdańska rozpoczniemy od pierwszego wiarygodnego zapisu źródłowego z 1480 roku. Wówczas pojawiła się nazwa JALATKOW określająca niewielką wieś rybacką (zaledwie 20 rybaków), posiadającą karczmę i będącą własnością oliwskich cystersów. Więcej szczegółów o nowej jednostce osadniczej możemy dowiedzieć się z cysterskiego dokumentu wystawionego w 1570 roku, kiedy po raz pierwszy użyto nazwy GLETTKAU (obowiązywała do 1945 roku). Wówczas określony zostaje także status nadmorskiej wsi, w którym rybacy jelitkowscy zostali uposażeni w ziemię rolną (niewielkie, kilkuhektarowe ogrody-zagrody), za które musieli wnosić coroczną opłatę do klasztornej kasy. Określony został także zakres szarwarków (darmowa praca) na cysterskich folwarkach. Wreszcie w wyżej wymienionym dokumencie zapisane zostały przywileje rybołówcze jakie przysługiwały rybakom oraz dokładny wykaz gatunków ryb, które mogli poławiać w Zatoce Gdańskiej, od ujścia Wisły do Kamiennego Potoku.

Na początku XVII wieku zmieniła się w sposób zauważalny panorama Jelitkowa, gdyż obok niewielkich rybackich chat pojawiły się nowe budynki. Dokładnie w 1609 roku w ujściowej strefie Potoku Oliwskiego wybudowany został młyn wraz towarzyszącymi obiektami : stawem młyńskim i dworem z ozdobnym ogrodem. Pierwszym właścicielem kompleksu młyńskiego był zamożny gdański patrycjusz Georg Hein. W zależności od koniunktury gospodarczej i uzyskiwanych dochodów, asortyment wyrobów produkowanych w jelitkowskim młynie  był bardzo zróżnicowany - od produkcji mączki kostnej, poprzez wyrób papieru, obróbkę drewna, kucie żelaza, walcowanie miedzi, wytwarzanie prochu strzelniczego,aż do mielenia zboża na mąkę i kaszę.  Młyn funkcjonował przez kilkaset lat a kres jego istnienia przyniosła ostatnia wojna. Zniszczony i zdewastowany został ostatecznie rozebrany na początku lat pięćdziesiątych XX wieku.

Przełomowym momentem w dziejach tej mało znanej wioski rybackiej był początek XX wieku, kiedy staje się ona nagle nadmorskim kąpieliskiem. Przyczyną błyskawicznej kariery nowego nadbałtyckiego kurortu było zbudowanie linii tramwajowej i przyłączenie Jelitkowa do zamożnej gminy -Oliwa.  Powoduje to napływ letników i miłośników kąpieli morskich, szukających sprzyjających warunków naturalnych oraz sielskiego klimatu, spokoju i ciszy. Dodatkową zachętą do odwiedzania tego letniska , było wybudowanie Domu Zdrojowego, mola spacerowego z przystanią dla statków pasażerskich żeglugi przybrzeżnej, łazienek kąpielowych oraz rozległego parku kuracyjnego.